Tijdlijn
1525
De geboorte van Nienoord
Wigbold van Ewsum laat borg “Nijen oord” bouwen: een nieuw landgoed aan de rand van een veenmoeras bij Midwolde. Met slotgrachten en een ophaalbrug ontstaat een Gronings kasteel, bedoeld voor turfwinning voor de Hanzestad Groningen.
1528
Beetke neemt het over
Na het overlijden van Wigbold zet zijn vrouw Beetke de plannen voort. Ze koopt land, legt vaarten en wegen aan en zorgt voor een efficiëntere turfproductie.
1564
Eerste turfverkoop
De allereerste turf uit Nienoord wordt verkocht in de stad Groningen. Dit markeert het begin van Nienoord als economische speler in de regio.
1577–1605
Verzet tegen de Spanjaarden
Wigbold II en Casper van Ewsum sluiten zich aan bij de prins van Oranje. Ze bouwen de Leeksterschans en Wolveschans om de Spaanse troepen buiten Groningen te houden. De familie is nu niet alleen rijk, maar ook militair actief.
1606–1642
Verlies en herwinst
Door hoge kosten raakt de familie in financiële problemen. De borg wordt verkocht, maar na fraude koopt Casper van Ewsum alles terug. De turfhandel bloeit weer op en dorpen als Leek, Zevenhuizen en Jonkersvaart ontstaan op hun grondgebied.
1640
Anna van Ewsum en haar praalgraf
Anna, laatste erfgenaam, trouwt op jonge leeftijd met Carel Hieronymus von Inn- und Knyphausen. Na zijn dood laat zij een praalgraf voor hem maken in de kerk van Midwolde – tot op de dag van vandaag te bewonderen.
1665–1709
De gouden jaren van Nienoord
Anna hertrouwt en maakt van de borg een buitenpaleis met Franse tuinen, een schelpengrot, een balzaal met schilderingen en een eigen kruidentuin. Deze periode vormt het culturele en esthetische hoogtepunt van Nienoord.
1738
Verval en versnippering
Na Anna’s dood valt het bezit uiteen. De erfgenamen verkopen turf, sieraden en land. De glans van Nienoord begint te vervagen.
1815
Verval in steen
De veengebieden zijn verkocht. Delen van de borg worden afgebroken en de stenen verkocht. Er wordt sober geleefd op het landgoed.
1850
De grote brand
Een brand verwoest grote delen van de borg, inclusief waardevolle familieportretten. Volgens verhalen zou Folef van Panhuys, “de Dolle Jonker”, zelf de brand hebben aangestoken.
1884
Bouw van Boerderij Oosterheerdt
Na de wederopbouw werd in 1884 besloten de boerderij verderop op het landgoed te plaatsen en niet meer naast de borg, zodat men op de borg geen last meer zou hebben van ongedierte en stank.
Boerderij Oosterheerdt werd gebouwd in 1884. En als u vanaf de borg over de Burchtlaan loopt naar de Midwolderweg, dan ziet u de karakteristieke rijksmonumentale boerderij aan uw linkerhand tussen de oude zwarte beuken verschijnen. Met al zijn franje en bijzondere elementen is het een kijkje waard. Het erf is per fiets en te voet vrij toegankelijk tussen 9.00 en 16.00 uur.
Tot in de jaren 60 werd er met koeien geboerd. Vele Leeksters kennen de boerderij nog als de boerderij van de familie Elgersma. Met hun 60 melkkoeien was dat een grote boer in die tijd.
Na een korte periode met een andere functie, staat en werkt de boerderij nu weer in haar volle glorie. Dit keer met verschillende diersoorten en activiteiten om de bevolking te laten genieten van deze bijzondere plek. De familie Elgersma heeft plaatsgemaakt voor de familie Van der Most, en boerderij Oosterheerdt mag nu Landgoedboerderij Oosterheerdt genoemd worden.
1885–1907
Herstel en tragedie
Bram van Panhuys herstelt de borg. Zijn familie sterft bij een koetsongeluk in dichte mist. De kinderen overleven, maar de borg staat daarna decennialang leeg.
1950
Open voor iedereen
De borg en gronden worden verkocht aan de gemeente Leek. Vanaf 1909 is het al opengesteld als wandelgebied, maar nu begint de opmars als recreatief landgoed met toeristische voorzieningen.
1958
Oprichting Nationaal Rijtuigmuseum
De oprichting van het Nationaal Rijtuigmuseum gaf het borgcomplex een nieuwe bestemming met landelijke betekenis. Het museum toont een unieke collectie rijtuigen en koetsen en draagt bij aan het behoud van het historische karakter van de borg.
1964
Start van Nienoord Spoorwegen
In april 1964 werd op landgoed Nienoord een nieuwe attractie geopend: een miniatuurtrein waarmee bezoekers een rit konden maken. De gemeente Leek had een stoomlocomotief (schaal 1:8) met wagons en rails gekocht van een particulier uit Haren. De LTS in Leek bouwde aanvullend een tweede motorlocomotief en extra wagons. Er werd een spoorbaan van circa 400 meter aangelegd.
Dit vormde het begin van Nienoord Spoorwegen. Het was niet alleen de eerste spoorbaan van dit type op het Europese vasteland, maar lange tijd ook de enige plek in Europa waar dagelijks personenvervoer met miniatuurtreinen plaatsvond. Pas jaren later volgden andere banen in Nederland en sinds 1989 ook in Zuid-Zwitserland.
In de beginjaren verliep de dienstuitvoering moeizaam door technische problemen en gebrek aan ervaring. In 1967 kwam de omslag: techniek en exploitatie kwamen in handen van een organisatie van enthousiaste vrijwilligers. Deze groep, die sindsdien de naam Nienoord Spoorwegen draagt, beheert tot op de dag van vandaag met trots deze unieke attractie.
1970–1990
Uitbreiding familiepark en jeugdvoorzieningen
In de jaren ’70 tot ’90 breidde Nienoord zich uit met voorzieningen zoals het Familiepark, het Zwemkasteel, het jeugdpark en de kinderboerderij. Het landgoed werd steeds meer een populaire bestemming voor gezinnen en scholen uit heel Noord-Nederland.
2000–2025
Cultuur, natuur en educatie
De afgelopen decennia groeide Nienoord uit tot een veelzijdige locatie voor culturele evenementen, wandelingen, lezingen en natuuractiviteiten. Podium Nienoord, IVN Westerkwartier en andere partners organiseren jaarlijks uiteenlopende activiteiten voor jong en oud.
2025
Een landgoed voor iedereen
Landgoed Nienoord is tegenwoordig een veelzijdige ontmoetingsplek voor jong en oud. Met haar rijke geschiedenis, culturele evenementen, recreatieve voorzieningen en natuurwaarde is het landgoed een icoon in het Westerkwartier. Jaarlijks trekt het duizenden bezoekers voor een wandeling, museumbezoek, theatervoorstelling of gezinsuitje.
Van een adellijke buitenplaats tot een modern landgoed vol verhalen – Nienoord blijft in ontwikkeling, met 2025 als historisch jubileumjaar.
“Non ad habitandum sed ad commorandum” – Niet voor bewoning, maar voor het genoegen.
Slot
500 jaar verbonden met het land
Vijf eeuwen geschiedenis, verhalen en veranderingen komen samen op één plek: Landgoed Nienoord. Van turfwinning tot buitenplaats, van adellijk verblijf tot publiek domein – Nienoord is een levend landschap dat blijft inspireren.
In 2025 vieren we samen 500 jaar Landgoed Nienoord. Een feest voor het verleden, het heden én de toekomst. Doe mee, ontdek, beleef en deel jouw band met dit bijzondere stukje Westerkwartier.
Vier je mee?
of volg de activiteiten via onze sociale kanalen.